Ordo Iuris: poselski projekt ustawy o transparentności finansowania organizacji pozarządowych wymaga istotnych zmian

Adobe Stock

· W Polsce trwa dyskusja na temat transparentności finansowania organizacji pozarządowych.

· W marcu grupa posłów Solidarnej Polski złożyła w Sejmie projekt ustawy dotyczący tego zagadnienia (EW-020-860/22). Miałby on stanowić alternatywę dla rządowego projektu ustawy o sprawozdawczości organizacji pozarządowych (UD217) w wersji przedstawionej w styczniu. W ocenie Ordo Iuris, inicjatorzy powinni włączyć się do prac nad projektem rządowym.

· Projektowane rozwiązanie odpowiada na główne zastrzeżenia sformułowane przez Trybunał Sprawiedliwości UE wobec Węgier w wyroku z 18 czerwca 2020 r. Narzucając identyczny obowiązek dla podmiotów krajowych i zagranicznych, odpiera wszelkie zarzuty ewentualnego naruszenia swobody przepływu kapitału oraz prawa do swobodnego zrzeszania się.

· W odróżnieniu od styczniowej wersji projektu rządowego, projekt poselski przewiduje jednak obowiązek publikowania imion i nazwisk, imienia ojca oraz miejsca zamieszkania darczyńców będących osobami fizycznymi, który budzi poważne wątpliwości co do zgodności z konstytucyjnym prawem do ochrony danych osobowych (art. 51 Konstytucji RP).

· W opinii Instytutu Ordo Iuris, oprócz kierunków proponowanych przez projektodawców, warto rozważyć także jednoznaczne objęcie NGO przepisami o dostępie do informacji publicznej, a także uregulowanie obowiązku sprawozdawczego dla przedstawicielstw zagranicznych fundacji.

· Uczestnicy debaty powinni także uzyskać możliwie wyczerpującą informację od Ministra Finansów oraz Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, na ile przepisy wprowadzone w 2004 r. do ustawy o CIT, nakładające na NGO określone obowiązki sprawozdawcze, spełniły swoje zadanie.

ANALIZA ORDO IURIS – LINK

„Obowiązek publikacji nazwisk darczyńców będących osobami fizycznymi, zapisany w poselskim projekcie ustawy o transparentności finansowania organizacji pozarządowych, może naruszać konstytucyjne prawo do ochrony danych osobowych. Projekt ten zasługuje jednak na rozpatrzenie go w rzetelnej debacie publicznej, podobnie jak rządowy projekt ustawy o sprawozdawczości” – mówi apl. adw. Nikodem Bernaciak, analityk Ordo Iuris.

30 marca 2022 r. grupa posłów, reprezentowana przez Michała Wosia (Solidarna Polska, KP PiS) złożyła w Sejmie poselski projekt ustawy o transparentności finansowania organizacji pozarządowych (NGO). Nowa ustawa miałaby określać zasady i sposób prowadzenia rejestru wpłat i rejestru umów, ujawniania informacji o wsparciu, źródłach finansowania projektów, źródłach przychodów, kosztach i rodzajach prowadzonej działalności przez NGO, w tym przez organizacje pożytku publicznego.

Projekt dzieli organizacje pozarządowe na trzy kategorie:

1. NGO z przychodem z działalności statutowej za poprzedni rok obrotowy powyżej 250 tys. zł – składają one informacje o źródłach finansowania projektów oraz informację o podmiotach udzielających wsparcia lub wsparcia z zagranicy,
2. NGO z przychodem z działalności statutowej za poprzedni rok obrotowy powyżej 1.000.000 zł – przekazują one ponadto bez zbędnej zwłoki informacje o źródłach finansowania projektów za pośrednictwem środków audiowizualnych, dźwiękowych lub wizualnych, a także kierują do publicznej wiadomości informacje o uzyskaniu wsparcia,
3. NGO z przychodem z działalności statutowej za poprzedni rok obrotowy najwyżej 250 tys. zł – nie są na nie nakładane żadne nowe obowiązki.

Organizacje powyżej 1 mln zł przychodu są obowiązane do prowadzenia w formie elektronicznej, bieżącego aktualizowania i udostępniania na stronie internetowej rejestru wpłat, w którym zamieszcza się m.in. imię i nazwisko, imię ojca oraz miejsce zamieszkania osoby dokonującej wpłaty; a także rejestru umów, który stanowi zbiorcze zestawienie informacji o umowach zawartych przez NGO.

Projektowane rozwiązania czynią zadość głównym zastrzeżeniom sformułowanym przez Trybunał Sprawiedliwości UE wobec Węgier w wyroku z dnia 18 czerwca 2020 r. Narzucając identyczny obowiązek dla podmiotów krajowych i zagranicznych, odpiera wszelkie zarzuty ewentualnego naruszenia swobody przepływu kapitału gwarantowanej przez art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz prawa do swobodnego zrzeszania się. Co jednak istotne, innym możliwym rozwiązaniem, czyniącym zadość tym zastrzeżeniom, byłoby zróżnicowanie sytuacji NGO unijnych i pozaunijnych. Zasadne pozostają natomiast zarzuty TSUE co do naruszenia prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz prawo do ochrony danych osobowych. Przepis przewidujący, że organizacja pozarządowa miałaby ujawniać „imię i nazwisko, imię ojca oraz miejsce zamieszkania osoby dokonującej wpłaty”, budzi poważne wątpliwości co do zgodności z konstytucyjnym prawem do ochrony danych osobowych (art. 51 Konstytucji RP).

Instytut Ordo Iuris, dostrzegając konieczność zwiększania transparentności finansowania NGO, wskazuje zarazem inne kierunki działań: np. uzupełnienie obowiązujących przepisów o dostępie do informacji publicznej o jednoznaczne określenie zakresu informacji publicznej w odniesieniu do NGO czy wprowadzenie obowiązku sprawozdawczego dla przedstawicielstw zagranicznych fundacji. Przede wszystkim jednak, analiza projektu poselskiego wskazuje na daleko idące podobieństwa do rządowego projektu ustawy o sprawozdawczości NGO, przedstawionego w lipcu 2021 r. Oba projekty de facto regulują tę samą lub zbliżoną materię, a przy tym projekt rządowy poddany jest znacznie szerszemu zakresowi konsultacji, opiniowania i uzgodnień. W opinii Instytutu, inicjatorzy projektu poselskiego powinni zatem włączyć się w prace nad projektem rządowym, przedstawiając swoje oryginalne pomysły na forum trwających już prac ustawodawczych.

Co więcej, przepisy art. 18 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych już teraz nakładają na niektóre NGO (osiągające roczny dochód powyżej 20.000 zł) obowiązek udostępniania do publicznej wiadomości kwot darowizn pochodzących od osób prawnych z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15.000 zł lub jeżeli suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przekracza 35.000 zł. Dlatego uczestnicy debaty nad oboma projektami (rządowym i poselskim) powinni uzyskać możliwie wyczerpującą informację od Ministra Finansów oraz Przewodniczącego Komitetu do spraw Pożytku Publicznego, na ile przepisy te, wprowadzone do ustawy o CIT w 2004 r., spełniły swoje zadanie.